Quận Hoàn Kiếm phía Tây giáp quận Đống Đa; phía Tây Bắc giáp quận Ba Đình và quận Đống Đa; phía Nam giáp quận Hai Bà Trưng; dọc từ phía Bắc xuống phía Nam là sông Hồng. Toàn bộ quận vốn là đất thuộc huyện Thọ Xương cũ.
Quận Hoàn Kiếm được hình thành cách đây gần 1.000 năm, có bề dày lịch sử phát triển. Nơi đây là đầu mối giao lưu với “tứ trấn” và cũng là điểm hội tụ nhân tài bách nghệ khắp bốn phường mà tên các phố hôm nay còn ghi đậm dấu ấn Hàng Đào, Hàng Trống, Hàng Bạc, Hàng Khay, Hàng Quạt, Hàng Da…
Từ năm 1954 – 1961, khu vực này gồm khu phố Hoàn Kiếm, khu phố Đồng Xuân và một phần của khu phố Hàng Cỏ, khu phố Hai Bà. Từ năm 1961 – 9181, gọi là khu Hoàn Kiếm. Từ thánh 1 – 1981, khu Hoàn Kiếm chính thức gọi là quận Hoàn Kiếm, gồm 18 phường.
Trên địa bàn quận có nhiều trụ sở các cơ quan đại diện ngoại giao, các tổ chức quốc tế và văn phòng đại diện nước ngoài, cơ quan Nhà nước ở Trung ương và địa phương, nhiều trụ sở giáo lớn, nhiều di tích lịch sử - văn hóa và di tích cách mạng, các công trình kiến trúc – văn hóa có giá trị.
Quận có 170 di tích lịch sử - văn hóa và di tích cách mạng, các công trình kiến trúc – văn hóa có giá trị, tiêu biểu như Hồ Gươm, Tháp Rùa, nhà tù Hỏa Lò, đình Kim Ngân, chùa Báo Ân (con gọi là chùa Liên Trì), Tháp Báo Thiên, đền Vua Lê, đền Ngọc Sơn, cửa Ô Quan Chưởng, Nhà hát Lớn Hà Nội và Quảng trường 19 – 8, Nhà Thờ Lớn, Bảo tàng Lịch sử Việt Nam, Bảo tàng Cách mạng Việt Nam, Tượng đài Lý Thái Tổ, Bưu điện Hà Nội, Chợ Đồng Xuân… Đặc biệt, toàn bộ khu phố cổ trong mục bảo tồn di sản đều nằm trong quận này.